«ΤΟ ΨΩΜI ΚΑΙ Η ΕΛΙA». Η ΛΑΪΚH ΤEΧΝΗ ΚΑΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓH ΕΝOΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟY ΠΡΟΓΡAΜΜΑΤΟΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙA ΜΕ ΝΟΗΤΙΚH ΥΣΤEΡΗΣΗ.
Λαζάρου Σωτηρία - Μαγουλιώτης Απόστολος
Το σκεπτικό: Με την αισθητική αγωγή δεν προσπαθούμε να θεραπεύσουμε με ειδικές ασκήσεις, λειτουργικές αδυναμίες που παρουσιάζουν ορισμένα αισθητήρια όργανα. αλλά μέσα από τις ασκήσεις της αισθητικής αγωγής, προσπαθούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να συγκεντρώνουν την προσοχή τους, να αναπτύσσουν την παρατηρητικότητά τους, να σχηματίζουν κρίσεις, να δραστηριοποιείται το καθένα μόνο του. Ακόμη προσπαθούμε να αποκτήσουν αντιληπτικά δεδομένα, να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους αφού κάθε ιδιότητα ή αντικείμενο έχει ένα όνομα και αφού οι σχέσεις που ανακαλύπτουν εκφράζονται γλωσσικά και τέλος να ικανοποιούνται συναισθηματικά έπειτα από κάθε επιτυχημένη άσκηση. Ο J. Dubosson λέει ότι «η αισθητική αγωγή δεν πρέπει να θεωρείται αυτοσκοπός (ανάπτυξη των αισθήσεων). Είναι ένα πρόσχημα, για να συγκεντρώσει αντιληπτικά δεδομένα, να τα ταξινομίσει, να τα συνδέσει με άλλα και μέσω αυτών να αναπτύξει το παιδί την κρίση, τη φαντασία, το συσχετισμό, την αφαίρεση και τη γενίκευση, με μια λέξη τη νοημοσύνη» Ο Ο. Declory αναγνωρίζει στις αισθητηριακές εργασίες μια τριπλή χρησιμότητα: Καλλιεργούν την αυθόρμητη προσοχή του παιδιού και το οδηγούν σε προσωπική εργασία. Χρησιμεύουν για τον έλεγχο των γνώσεων και τέλος αποτελούν για τους ειδικούς πολύτιμα κριτήρια α) Για τη γνώση του πνευματικού επιπέδου β) Για τον έλεγχο της προόδου Η αισθητική αγωγή στοχεύει να βοηθήσει το παιδί να αισθάνεται και να γεύεται το ωραίο, να μπορεί να το κρίνει και στη συνέχεια, να μπορεί και το ίδιο να περνά από την απλή παρατήρηση στην προσωπική δημιουργία (ΚαλούρηΑντωνοπούλου & Κάσσαρης, 1988) Πιο συγκεκριμένα, μέσα από αυτό το πρόγραμμα επιδιώκεται η συγκέντρωση της προσοχής των παιδιών σε αντικείμενα, σε ιδιότητες αντικειμένων και σε καταστάσεις. Επίσης οι μαθητές ασχολούμενοι με τα υλικά, κάνουν συγκρίσεις, βρίσκουν ομοιότητες-διαφορές, αναγνωρίζουν τα αντικείμενα αυτά ή στοιχεία τους σε άλλες δομές. . -Το έργο τέχνης ως εποπτικό υλικό-εργαλείο. Η διαδικασία της μάθησης υποστηρίζεται από μια ποικιλία εκπαιδευτικών μέσων που προσφέρουν πληροφορίες και βοηθούν τον εκπαιδευόμενο να οργανώσει τις δικές του γνώσεις Τα μέσα βοηθούν τη διδακτική διαδικασία και συντελούν στην αισθητοποίηση του προφορικού λόγου. Κάθε εποπτικό μέσο, σύμφωνα με την εύστοχη παρατήρηση του Σπράγκερ, «είναι όργανο που υποβοηθεί τη μετατροπή μιας μορφής πνεύματος σε συστατικό της ψυχής». Με τη χρήση εποπτικών μέσων η διδακτική διαδικασία γίνεται περισσότερο αισθητή, ενεργητική και ζωντανή, περισσότερο παραστατική και συγκεκριμένη. Έχει ερευνητικά αποδειχθεί ότι από τις γνώσεις που αποκτούμε με την όραση συγκρατείται ένα ποσοστό 87% ενώ από όσα μαθαίνουμε με την ακοή παραμένουν μόνο ένα 7%. (L. Chapman: 1978). Όμως δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε εικόνες για να γνωρίσουν τα παιδιά το πραγματικό. Οι εικόνες είναι χρήσιμες, απαραίτητες θα λέγαμε, αλλά για μια άλλη διαδικασία, δηλ. για τη διαδικασία αναγνώρισης του πραγματικού. Συγκεκριμένα όταν τα παιδιά γνωρίσουν το πραγματικό αντικείμενο μετά την επίσκεψη τους π. χ. στο αρτοποιείο ή στον ελαιώνα, τότε μπορούμε να τους δείξουμε ανάλογες εικόνες για να αναγνωρίσουν, να ξαναβρούν δηλ. όσα από την προσωπική τους πείρα κατακτήσανε -Το έργο τέχνης αφορμή για δημιουργία Ο θαυμασμός μπροστά στο έργο τέχνης ανοίγει τις πύλες για κάποιον άλλο κόσμο, τον κόσμο των συγκινησιακών αξιών αλλά και των πρακτικών δεξιοτήτων του παιδιού. Η σύγχρονη παιδαγωγική της δημιουργικότητας δεν αγνοεί την εμπειρία και τον εμπλουτισμό που δημιουργείται από την επαφή με το έργο τέχνης. (Καψάλης: 1998). Η τέχνη αποτελεί ένα μέσο αγωγής χωρίς όρια. Επιτρέπει στο παιδί να αναπτύξει και να κατανοήσει τον εαυτό του, την πραγματικότητα, την ιστορία του. Είναι ένας καθρέφτης της πραγματικότητας και της διαχρονικής και σύγχρονης ιστορικότητας. (Champan: 1978). Τα έργο τέχνης ευνοεί συγχρόνως την ανάπτυξη της προσωπικότητας συνδέοντας την πνευματική με τη χειρωνακτική εργασία σε μια δημιουργική διαδικασία. Δε θεωρούμε αισθητική αγωγή την απλή επαφή του παιδιού με το έργο τέχνης, κατά την οποία πολλές φορές το παιδί είναι απλός δέκτης και θεατής των εικόνων, αλλά θεωρούμε αισθητική αγωγή όλη τη δημιουργική δραστηριότητα του παιδιού, δηλ. την προσωπική δημιουργία και την ανάπτυξη των ατομικών του δεξιοτήτων. Στόχος της αισθητικής αγωγής μέσα από την επαφή με το έργο τέχνης είναι το παιδί να μορφωθεί και να μάθει να κάνει τις καθημερινές του πράξεις συνεχείς δημιουργίες (Α. Π. Σ εικαστικής αγωγής, 2003) Ειδικότερα: Η παρατήρηση ενός έργου τέχνης καλλιεργεί τη μνήμη, τη φαντασία αλλά και την ευφυΐα. Το να μάθει το παιδί να παρατηρεί, να συγκινείται και να ευαισθητοποιείται μπροστά στη τέχνη αφορά την ανάπτυξη της όλης του προσωπικότητας. Καλλιεργεί την ανάπτυξη αυτής της ικανότητας που συνδέει την παρατήρηση με τη συγκίνηση και με τις ήδη αποκτηθείσες γνώσεις και ακόμη ενδυναμώνει την ικανότητα, να αναλύει τη μορφή, τη δομή, το χρώμα και τη λειτουργία του, να χρησιμοποιεί δηλ τον πλούτο της εικαστικής γλώσσας στις προσωπικές εικαστικές του δημιουργίες. Η επαφή με το έργο τέχνης δίνει στο παιδί μια συγκεκριμένη και γόνιμη εικόνα της ανθρώπινης ιστορίας και των ανθρωπίνων σχέσεων και του επιτρέπει, ενήλικα πια να ζήσει με τα άλλα μέλη της κοινωνίας σε μια σχέση σεβασμού, συνεργασίας και κατανόησης. Η αισθητική αγωγή και η επαφή του παιδιού με τη τέχνη το προετοιμάζει για μια καλύτερη ενσωμάτωση στη καθημερινή ζωή, στο κοινωνικό-πολιτικό περιβάλλον που ζούμε. (S. MacDonald: 1970)
-Η Λαϊκή τέχνη ως εκπαιδευτικό υλικό. Η επιλογή έργων ζωγραφικής από τη λαϊκή μας τέχνη ως κατάλληλο εκπαιδευτικό εποπτικό υλικό, έγινε με κριτήριο ότι, ο λαϊκός ζωγράφος, κατορθώνει να μας αφηγείται με αναπαραστατικό τρόπο, ιστορικά γεγονότα και σκηνές από τη καθημερινή και κοινωνική ζωή. με άμεσα αναγνωρίσιμα μορφοπλαστικά στοιχεία, όπως οι λιτές γραμμές, η διαύγεια στα χρώματα, η απλοποίηση στη φόρμα και η σχηματοποίηση στο σχέδιο (Ευαγγελίδη: 1947) Έτσι έχουμε ένα πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για να προσεγγίσουμε διαθεματικά τη γνώση, μέσα από εικόνες της καθημερινής ζωής. Επίσης η λαϊκή μας τέχνη, μας ενισχύσει πολύπλευρα το αίσθημα της εθνικής μας αυτογνωσίας, μας συνδέει δημιουργικά με την παράδοση και ανοίγει στις καρδιές μας το όραμα του λαϊκού τεχνίτη, που είναι η πεμπτουσία της ζωής. Μας φέρνει πολύ κοντά στην ομορφιά, την ειλικρίνεια και την αλήθεια, αρχές δημιουργικής πνοής στην τέχνη αλλά και κανόνες δημιουργικού βίου. (Κόντογλου: 1963) Η παιδαγωγική σημασία του λαϊκού μας πολιτισμού προπάντων σήμερα που η εποχή μας χαρακτηρίζεται από υπέρμετρη πίστη στην τεχνοκρατία, με την συχνά πνευματική και καλλιτεχνική απογύμνωση μας δίνει μια ανανεωτική δροσιά και μια δημιουργική πίστη στον εαυτό μας. Ο αυθορμητισμός, η ειλικρίνεια, η λιτότητα που δημιουργεί κλασσικά πρότυπα, ο βαθύτερος σύνδεσμος με τον φυσικό χώρο, η παρουσία των πανάρχαιων ελληνικών αρχών της αρμονίας και του μέτρου, συνθέτουν μια λειτουργικότητα με διάρκεια στο χρόνο, μια γνησιότητα και μια ομορφιά. (Σταμέλου: 1975) Γενικά θα λέγαμε ότι, ο Λαϊκός μας πολιτισμός, είναι ένας σπουδαίος παράγοντας που έχει έναν μεγάλο εκπολιτιστικό ορίζοντα και από παιδαγωγική, αλλά και από αισθητική, κοινωνιολογική και οικονομική άποψη Η εφαρμογή:Το πρόγραμμα εφαρμόστηκε σε πέντε παιδιά ηλικίας από 7 έως 14 χρόνων με ελαφριά και μέτρια νοητική υστέρηση στο ειδικό δημοτικό σχολείο του νομού Κοζάνης. (Τρία άτομα με ελαφριά νοητική υστέρηση με IQ μεταξύ 55 -70 και 2 άτομα με σύνδρομο Down με μέτρια νοητική υστέρηση και IQ 40-55. Αιτία ΝΥ γενετικές διαταραχές) Θα αναφέρουμε ότι τα άτομα αυτά δεν έχουν την ίδια ηλικία και δεν έχουν ως εκ τούτου εκπαιδευτεί, ίδιο χρονικό διάστημα στο ειδικό σχολείο. Συνοπτικά θα αναφέρουμε συνήθη κλινικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν τα άτομα με νοητική υστέρηση. Σε ότι αφορά την πνευματική τους λειτουργία-γνωσιακή συμπεριφορά που συνήθως επηρεάζει και την προσαρμοστική τους λειτουργία(κυρίως όταν το IQ<55), τα επίπεδα, στα άτομα με νοητική υστέρηση ποικίλουν αρκετά. (Με την προσαρμοστική λειτουργία, εννοούμε την αποτελεσματικότητα του ατόμου να ανταποκριθεί στις σταθερές που αναμένονται για την ηλικία του από την πολιτιστική του ομάδα σε τουλάχιστον 2 από τις ακόλουθες περιοχές, επικοινωνία, αυτοεξυπηρέτηση, διαβίωση στο σπίτι, κοινωνικές διαπροσωπικές δεξιότητες, χρήση κοινοτικών πηγών, αυτονομία, σχολικές δραστηριότητες, υγεία και ασφάλεια). Στα άτομα με Ν.Υ. συνήθως παρατηρείται, δυσκολία στη γρήγορη αντίληψη οπτικής, ακουστικής, και άλλης αισθητήριας πληροφορίας και χαμηλός χρόνος αντίδρασης. Ιδιαίτερα αδύνατη μνήμη για τις ομιλίες που ακούν και που οδηγούν σε αδυναμία κατανόησης της ομιλίας. Αδυναμία στην άρθρωση και αδυναμία στην αριθμητική ικανότητα. Τα άτομα με ήπια έως μέτρια ΝΥ, είναι συνήθως φιλικά έως αδιάφορα, παρόλο που μπορούν να παρουσιάσουν ξεσπάσματα απογοήτευσης και θυμού με παράλληλη κυκλοθυμικότητα. Το επίπεδο αυθόρμητης δραστηριότητας τους είναι χαμηλό και έχουν ανάγκη από επιπλέον ενθάρρυνση για να εξερευνήσουν, να πειραματιστούν και να μάθουν. Ειδικότερα το παιδί με σύνδρομο Dοwn μπορεί να παρουσιάσει καλύτερη όραση απ΄ότι ακοή και ομιλία, έτσι μπορεί να του είναι πιο εύκολο να χρησιμοποιεί νοήματα ή ακόμα και να διαβάζει από το να χρησιμοποιεί ορθό λόγο. Μερικά άτομα με σύνδρομο Dοwn εξακολουθούν να αναπτύσσονται νοητικά και μετά την εφηβεία (Smith, Cowie, &Blades:1998) Το πρόγραμμα περιλαμβάνει σειρά αισθητηριακών ασκήσεων, που βρίσκονται σε στενή σχέση α)με την παρατηρητικότητα. β)με τη γλωσσική ανάπτυξη, με στόχο, οι νέες λέξεις, τα ονόματα, τα επίθετα και τα ρήματα που θα μάθει να πλουτίσει το λεξιλόγιό του, το οποίο θα χρησιμοποιήσει με μεγαλύτερη άνεση σε άλλες γλωσσικές δραστηριότητες. γ)με τις πρώτες μαθηματικές εμπειρίες, οι ταξινομήσεις που θα κάνει, οι συγκρίσεις, οι σχέσεις που θα ανακαλύψει είναι μαθηματικές εμπειρίες. δ)με την ψυχοκινητική ανάπτυξη και τέλος, με τη εικαστική αγωγή. Ο Αlain γράφει ότι «η εργασία των χεριών είναι πνευματική εργασία. Το παιδί βυθίζεται με τη θέληση του σε μια εργασία και δουλεύει με όλες του τις δυνάμεις:με τη νοημοσύνη του, με το συναίσθημά του και με τις κινητικές του δυνατότητες. Πιο συγκεκριμένα: Οι ασκήσεις που προτείνονται στο πρόγραμμα, προτρέπουν το παιδί να συγκρίνει, να αναγνωρίσει όμοια αντικείμενα, να εκφρασθεί λεκτικά, να αναπτύξει συνείδηση του σώματός του(μιμούμενο τις κινήσεις που αναπαριστώνται στο ζωγραφικό έργο), να αναπαράγει πρότυπα με πηλό και με πάζλ να αυξήσει την επιδεξιότητα των δακτύλων του, να συνεργαστεί και να επικοινωνήσει με τα άλλα άτομα της ομάδας του. Προϋπόθεση του προγράμματος, η κατανόηση της γλώσσας ως ομιλίας. Διάρκεια προγράμματος: 5ώρες -Παρουσιάστηκαν σε έγχρωμες φωτοτυπίες τα ζωγραφικά έργα: «Το μάζεμα των ελαιών» και το «Μέγα αρτοποιείον» του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ Η επιλογή του οπτικού υλικού έγινε σύμφωνα με τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις, αλλά και σύμφωνα με τις μαθησιακές ικανότητες των παιδιών. (Προηγήθηκε συζήτηση με τους εκπαιδευτές τους)
Σκοπός:
Ανάπτυξη των δυνατοτήτων των μαθητών-Διεύρυνση της αντιληπτικής ικανότητας
Δημιουργίες και δραστηριότητες με αφορμή έργα τέχνης.
Ειδικοί Στόχοι
• Εμπλουτισμός της έκφρασής τους με νέους όρους • Ανάπτυξη δεξιοτήτων, όπως η παρατηρητικότητα, η συγκέντρωση, ο συντονισμός κινήσεων. • Πειραματισμός και μορφοποίηση διάφορων υλικών, με απλές τεχνικές, δημιουργώντας εικαστικά έργα. Καινούργια ερεθίσματα, βιώματα και εμπειρίες. Πρώτη άσκηση (Άσκηση αναγνώρισης-Λεκτικής έκφρασης-Ταύτισης)
-Παρουσιάστηκαν σε έγχρωμες φωτοτυπίες τα έργα: «Το μάζεμα των ελαιών»του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, «Μέγα αρτοποιείον» του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ. Η επιλογή του οπτικού υλικού που παρουσιάστηκε στα παιδιά έγινε σύμφωνα με τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις τους (εικόνες από την καθημερινότητα-η ελιά-το ψωμί και δραστηριότητες όπως το μάζεμα; της ελιάς, το φτιάξιμο του ψωμιού) ), αλλά και σύμφωνα με τις μαθησιακές τους ικανότητες.
(Προηγήθηκε συζήτηση με τους εκπαιδευτές τους) Τέθηκαν ερωτήσεις αναγνώρισης, γνωσιολογικού χαρακτήρα και ταύτισης. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Για το έργο «Το μάζεμα των ελαιών» -Η εικόνα που βλέπετε είναι μια φωτογραφία ή ένας πίνακας ζωγραφικής; -Πως λέγεται το δένδρο που βγάζει ελιές; -Τις ελιές τις τρώμε; -Τι χρώμα έχουν οι ελιές; -Που χρησιμοποιούμε το λάδι: -Πόσους ανθρώπους βλέπεται στον πίνακα και τι κάνουν; -Θα θέλατε να μαζεύατε και εσείς ελιές;
Για το έργο «Μέγα αρτοποιείον» -Τι φορά ο φούρναρης; -Πόσους άνδρες και πόσες γυναίκες βλέπετε ; -Πώς τους ξεχωρίζετε; -Τι κάνουν οι άνδρες και τι κάνουν οι γυναίκες; -Τι σχήμα έχουν τα ψωμιά; -Τι κρατά στο χέρι της η γυναίκα; -Τι φτιάχνουμε με το αλεύρι; Σε αυτή την άσκηση παρατηρήθηκε σχετική αδυναμία κατανόησης των ερωτήσεων και ως εκ τούτου, δεν δόθηκαν και οι αναμενόμενες απαντήσεις, αν και βοηθούσαν και οι εκπαιδευτές τους και τέθηκαν πολλές φορές οι ερωτήσεις ακόμα και με άλλα λόγια. Μια ευχάριστη για αυτά τα παιδιά δραστηριότητα αποδείχτηκε η άσκηση αναπαράστασης του πίνακα «Το μάζεμα των ελαιών». Η δραστηριότητα αυτή εντάχτηκε στο πρόγραμμα μιας και τα παιδιά με σύνδρομο Dοwn παρουσιάζουν καλύτερη όραση απ΄ότι ακοή και ομιλία. Σ΄αυτή την άσκηση τα παιδιά αναπαραστούσαν τον τρόπο με τον οποίο τα δύο πρόσωπα απεικονίζονταν στον πίνακα. Στη συνέχεια σε κάθε ένα παιδί, δόθηκαν αντίγραφα των δύο προσώπων και προσπάθησαν να βρουν την αντιστοιχία με το πρόσωπο της έγχρωμης φωτοτυπίας του πίνακα.(άσκηση ταύτισης)
Δεύτερη άσκηση (Άσκηση παρατηρητικότητας, συντονισμένης κίνησης και λεπτής κινητικότητας)
-Η μέρα συνεχίστηκε με μια άλλη εξίσου εποικοδομητική και ψυχαγωγική δραστηριότητα, τη γνωριμία με τον πηλό και τη δημιουργία αντικειμένων από πηλό. Τα παιδιά έπλασαν τον πηλό και έφτιαξαν ελιές, κλαδιά ελιάς και ρηχές γαβάθες με την τεχνική του μακαρονιού, της μπάλας και του φύλλου από πηλό.
Ακολούθως παρατηρώντας από το έργο του Θεόφιλου το «Μέγα αρτοποιείον», έφτιαξαν με πηλό «ψωμιά» σε σχήμα πλεξίδας. Η άσκηση ολοκληρώθηκε με τη δημιουργία «ψωμιών» με το χαραγμένο τετράγωνο πάνω τους. Η δραστηριότητα αυτή ήταν άγνωστη στα παιδιά, γιατί δεν είχαν ως τώρα ασχοληθεί με αυτό το υλικό. Παρ΄όλα αυτά ανταποκρίθηκαν θετικά και συγκριτικά με την άσκηση λεκτικής έκφρασης, έδειξαν μεγαλύτερη προθυμία συμμετοχής και είχαμε καλύτερα αποτελέσματα ως προς τους στόχους που θέσαμε (καλλιέργεια παρατηρητικότητας, συγκέντρωση, συντονισμός κινήσεων). Μάλιστα εξέφρασαν την επιθυμία να ασχολούνται καθημερινά με αυτό το υλικό. Επομένως ο στόχος για ενασχόληση των παιδιών με νέα υλικά όχι μόνο επιτεύχθηκε, αλλά έδωσε και αφορμή για τη μόνιμη ενασχόλησή τους με τον πηλό, σύμφωνα με τα λεγόμενα των εκπαιδευτικών τους. Θα αναφέρουμε ότι για να δουλέψουν τα παιδιά με πηλό, χρειάζεται ο πηλός να έχει μια ορισμένη υγρασία.
Επίσης τοποθετούμε κόλλες χαρτί ή φύλλα πλαστικό στα θρανία πάνω στα οποία τα παιδιά πλάθουν και τέλος τα παιδιά φοράνε ποδιές για να μη λερώνονται.
Τρίτη άσκηση (Άσκηση παρατήρησης και αναγνώρισης με παιγνιώδη τρόπο)
-Τέλος δόθηκε στα παιδιά η άσκηση, να ανασυνθέσουν τις δύο εικόνες του Θεόφιλου σε μορφή πάζλ. Τα παιδιά ανταποκρίθηκαν με ενθουσιασμό και η ανασύνθεση της εικόνας, έγινε σε σχετικά γρήγορο χρόνο.
Συμπεράσματα
Είναι δύσκολο να μετρήσουμε το μέγεθος της αισθητικής ανταπόκρισης. Η ανταπόκριση αυτή δεν ήταν η ίδια για κάθε παιδί, λόγω της διαφορετικότητας του χαρακτήρα, των γνώσεων και των ικανοτήτων του κάθε παιδιού. ¨Όμως μπορούμε να εκφράσουμε κάποιες γενικές παρατηρήσεις όπως, η παρουσίαση εικόνων με έργα λαϊκής τέχνης, προσέλκυσε τα παιδιά και με χαρά και διάθεση συνεργασίας συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Χρειάστηκε αρκετές φορές να επαναλάβουμε τις ερωτήσεις αναγνώρισης, καθώς υπήρχε καινούργιο λεξιλόγιο και δυσκολία στην λεκτική έκφραση. Τα παιδιά ολοκλήρωσαν τις εργασίες που τους δόθηκαν, δημιουργώντας τρισδιάστατα έργα από πηλό. Δεν είχαν προηγούμενη εμπειρία με πηλό. Το υλικό αυτό τους άρεσε και ζήτησαν να εργασθούν με αυτό και την επόμενη μέρα. Με τις δημιουργίες από πηλό ασκήθηκαν προτερήματα όπως η υπομονή και η επιμονή. Αισθάνθηκαν χαρά και συναισθηματική ικανοποίηση από τις πετυχημένες εικαστικές προσπάθειες και διάθεση συμμετοχής σε νέες δραστηριότητες. Παρατηρήθηκε ανταλλαγή απόψεων και πνεύμα συνεργασίας και αλληλοβοήθειας σε δυο κορίτσια με ελαφριά ΝΥ. Ευνοήθηκε η απόκτηση συνηθειών όπως η τακτοποίηση των υλικών και το καθάρισμα της τάξης μετά το τέλος του προγράμματος. Τέλος ενθαρρύνθηκαν η παρατηρητικότητα και η επινοητικότητα και αναπτύχθηκαν στα παιδία το αυτοσυναίσθημα και η αυτοπεποίθηση.
Λαζάρου Σωτηρία - Μαγουλιώτης Απόστολος
Το σκεπτικό: Με την αισθητική αγωγή δεν προσπαθούμε να θεραπεύσουμε με ειδικές ασκήσεις, λειτουργικές αδυναμίες που παρουσιάζουν ορισμένα αισθητήρια όργανα. αλλά μέσα από τις ασκήσεις της αισθητικής αγωγής, προσπαθούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να συγκεντρώνουν την προσοχή τους, να αναπτύσσουν την παρατηρητικότητά τους, να σχηματίζουν κρίσεις, να δραστηριοποιείται το καθένα μόνο του. Ακόμη προσπαθούμε να αποκτήσουν αντιληπτικά δεδομένα, να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους αφού κάθε ιδιότητα ή αντικείμενο έχει ένα όνομα και αφού οι σχέσεις που ανακαλύπτουν εκφράζονται γλωσσικά και τέλος να ικανοποιούνται συναισθηματικά έπειτα από κάθε επιτυχημένη άσκηση. Ο J. Dubosson λέει ότι «η αισθητική αγωγή δεν πρέπει να θεωρείται αυτοσκοπός (ανάπτυξη των αισθήσεων). Είναι ένα πρόσχημα, για να συγκεντρώσει αντιληπτικά δεδομένα, να τα ταξινομίσει, να τα συνδέσει με άλλα και μέσω αυτών να αναπτύξει το παιδί την κρίση, τη φαντασία, το συσχετισμό, την αφαίρεση και τη γενίκευση, με μια λέξη τη νοημοσύνη» Ο Ο. Declory αναγνωρίζει στις αισθητηριακές εργασίες μια τριπλή χρησιμότητα: Καλλιεργούν την αυθόρμητη προσοχή του παιδιού και το οδηγούν σε προσωπική εργασία. Χρησιμεύουν για τον έλεγχο των γνώσεων και τέλος αποτελούν για τους ειδικούς πολύτιμα κριτήρια α) Για τη γνώση του πνευματικού επιπέδου β) Για τον έλεγχο της προόδου Η αισθητική αγωγή στοχεύει να βοηθήσει το παιδί να αισθάνεται και να γεύεται το ωραίο, να μπορεί να το κρίνει και στη συνέχεια, να μπορεί και το ίδιο να περνά από την απλή παρατήρηση στην προσωπική δημιουργία (ΚαλούρηΑντωνοπούλου & Κάσσαρης, 1988) Πιο συγκεκριμένα, μέσα από αυτό το πρόγραμμα επιδιώκεται η συγκέντρωση της προσοχής των παιδιών σε αντικείμενα, σε ιδιότητες αντικειμένων και σε καταστάσεις. Επίσης οι μαθητές ασχολούμενοι με τα υλικά, κάνουν συγκρίσεις, βρίσκουν ομοιότητες-διαφορές, αναγνωρίζουν τα αντικείμενα αυτά ή στοιχεία τους σε άλλες δομές. . -Το έργο τέχνης ως εποπτικό υλικό-εργαλείο. Η διαδικασία της μάθησης υποστηρίζεται από μια ποικιλία εκπαιδευτικών μέσων που προσφέρουν πληροφορίες και βοηθούν τον εκπαιδευόμενο να οργανώσει τις δικές του γνώσεις Τα μέσα βοηθούν τη διδακτική διαδικασία και συντελούν στην αισθητοποίηση του προφορικού λόγου. Κάθε εποπτικό μέσο, σύμφωνα με την εύστοχη παρατήρηση του Σπράγκερ, «είναι όργανο που υποβοηθεί τη μετατροπή μιας μορφής πνεύματος σε συστατικό της ψυχής». Με τη χρήση εποπτικών μέσων η διδακτική διαδικασία γίνεται περισσότερο αισθητή, ενεργητική και ζωντανή, περισσότερο παραστατική και συγκεκριμένη. Έχει ερευνητικά αποδειχθεί ότι από τις γνώσεις που αποκτούμε με την όραση συγκρατείται ένα ποσοστό 87% ενώ από όσα μαθαίνουμε με την ακοή παραμένουν μόνο ένα 7%. (L. Chapman: 1978). Όμως δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε εικόνες για να γνωρίσουν τα παιδιά το πραγματικό. Οι εικόνες είναι χρήσιμες, απαραίτητες θα λέγαμε, αλλά για μια άλλη διαδικασία, δηλ. για τη διαδικασία αναγνώρισης του πραγματικού. Συγκεκριμένα όταν τα παιδιά γνωρίσουν το πραγματικό αντικείμενο μετά την επίσκεψη τους π. χ. στο αρτοποιείο ή στον ελαιώνα, τότε μπορούμε να τους δείξουμε ανάλογες εικόνες για να αναγνωρίσουν, να ξαναβρούν δηλ. όσα από την προσωπική τους πείρα κατακτήσανε -Το έργο τέχνης αφορμή για δημιουργία Ο θαυμασμός μπροστά στο έργο τέχνης ανοίγει τις πύλες για κάποιον άλλο κόσμο, τον κόσμο των συγκινησιακών αξιών αλλά και των πρακτικών δεξιοτήτων του παιδιού. Η σύγχρονη παιδαγωγική της δημιουργικότητας δεν αγνοεί την εμπειρία και τον εμπλουτισμό που δημιουργείται από την επαφή με το έργο τέχνης. (Καψάλης: 1998). Η τέχνη αποτελεί ένα μέσο αγωγής χωρίς όρια. Επιτρέπει στο παιδί να αναπτύξει και να κατανοήσει τον εαυτό του, την πραγματικότητα, την ιστορία του. Είναι ένας καθρέφτης της πραγματικότητας και της διαχρονικής και σύγχρονης ιστορικότητας. (Champan: 1978). Τα έργο τέχνης ευνοεί συγχρόνως την ανάπτυξη της προσωπικότητας συνδέοντας την πνευματική με τη χειρωνακτική εργασία σε μια δημιουργική διαδικασία. Δε θεωρούμε αισθητική αγωγή την απλή επαφή του παιδιού με το έργο τέχνης, κατά την οποία πολλές φορές το παιδί είναι απλός δέκτης και θεατής των εικόνων, αλλά θεωρούμε αισθητική αγωγή όλη τη δημιουργική δραστηριότητα του παιδιού, δηλ. την προσωπική δημιουργία και την ανάπτυξη των ατομικών του δεξιοτήτων. Στόχος της αισθητικής αγωγής μέσα από την επαφή με το έργο τέχνης είναι το παιδί να μορφωθεί και να μάθει να κάνει τις καθημερινές του πράξεις συνεχείς δημιουργίες (Α. Π. Σ εικαστικής αγωγής, 2003) Ειδικότερα: Η παρατήρηση ενός έργου τέχνης καλλιεργεί τη μνήμη, τη φαντασία αλλά και την ευφυΐα. Το να μάθει το παιδί να παρατηρεί, να συγκινείται και να ευαισθητοποιείται μπροστά στη τέχνη αφορά την ανάπτυξη της όλης του προσωπικότητας. Καλλιεργεί την ανάπτυξη αυτής της ικανότητας που συνδέει την παρατήρηση με τη συγκίνηση και με τις ήδη αποκτηθείσες γνώσεις και ακόμη ενδυναμώνει την ικανότητα, να αναλύει τη μορφή, τη δομή, το χρώμα και τη λειτουργία του, να χρησιμοποιεί δηλ τον πλούτο της εικαστικής γλώσσας στις προσωπικές εικαστικές του δημιουργίες. Η επαφή με το έργο τέχνης δίνει στο παιδί μια συγκεκριμένη και γόνιμη εικόνα της ανθρώπινης ιστορίας και των ανθρωπίνων σχέσεων και του επιτρέπει, ενήλικα πια να ζήσει με τα άλλα μέλη της κοινωνίας σε μια σχέση σεβασμού, συνεργασίας και κατανόησης. Η αισθητική αγωγή και η επαφή του παιδιού με τη τέχνη το προετοιμάζει για μια καλύτερη ενσωμάτωση στη καθημερινή ζωή, στο κοινωνικό-πολιτικό περιβάλλον που ζούμε. (S. MacDonald: 1970)
-Η Λαϊκή τέχνη ως εκπαιδευτικό υλικό. Η επιλογή έργων ζωγραφικής από τη λαϊκή μας τέχνη ως κατάλληλο εκπαιδευτικό εποπτικό υλικό, έγινε με κριτήριο ότι, ο λαϊκός ζωγράφος, κατορθώνει να μας αφηγείται με αναπαραστατικό τρόπο, ιστορικά γεγονότα και σκηνές από τη καθημερινή και κοινωνική ζωή. με άμεσα αναγνωρίσιμα μορφοπλαστικά στοιχεία, όπως οι λιτές γραμμές, η διαύγεια στα χρώματα, η απλοποίηση στη φόρμα και η σχηματοποίηση στο σχέδιο (Ευαγγελίδη: 1947) Έτσι έχουμε ένα πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για να προσεγγίσουμε διαθεματικά τη γνώση, μέσα από εικόνες της καθημερινής ζωής. Επίσης η λαϊκή μας τέχνη, μας ενισχύσει πολύπλευρα το αίσθημα της εθνικής μας αυτογνωσίας, μας συνδέει δημιουργικά με την παράδοση και ανοίγει στις καρδιές μας το όραμα του λαϊκού τεχνίτη, που είναι η πεμπτουσία της ζωής. Μας φέρνει πολύ κοντά στην ομορφιά, την ειλικρίνεια και την αλήθεια, αρχές δημιουργικής πνοής στην τέχνη αλλά και κανόνες δημιουργικού βίου. (Κόντογλου: 1963) Η παιδαγωγική σημασία του λαϊκού μας πολιτισμού προπάντων σήμερα που η εποχή μας χαρακτηρίζεται από υπέρμετρη πίστη στην τεχνοκρατία, με την συχνά πνευματική και καλλιτεχνική απογύμνωση μας δίνει μια ανανεωτική δροσιά και μια δημιουργική πίστη στον εαυτό μας. Ο αυθορμητισμός, η ειλικρίνεια, η λιτότητα που δημιουργεί κλασσικά πρότυπα, ο βαθύτερος σύνδεσμος με τον φυσικό χώρο, η παρουσία των πανάρχαιων ελληνικών αρχών της αρμονίας και του μέτρου, συνθέτουν μια λειτουργικότητα με διάρκεια στο χρόνο, μια γνησιότητα και μια ομορφιά. (Σταμέλου: 1975) Γενικά θα λέγαμε ότι, ο Λαϊκός μας πολιτισμός, είναι ένας σπουδαίος παράγοντας που έχει έναν μεγάλο εκπολιτιστικό ορίζοντα και από παιδαγωγική, αλλά και από αισθητική, κοινωνιολογική και οικονομική άποψη Η εφαρμογή:Το πρόγραμμα εφαρμόστηκε σε πέντε παιδιά ηλικίας από 7 έως 14 χρόνων με ελαφριά και μέτρια νοητική υστέρηση στο ειδικό δημοτικό σχολείο του νομού Κοζάνης. (Τρία άτομα με ελαφριά νοητική υστέρηση με IQ μεταξύ 55 -70 και 2 άτομα με σύνδρομο Down με μέτρια νοητική υστέρηση και IQ 40-55. Αιτία ΝΥ γενετικές διαταραχές) Θα αναφέρουμε ότι τα άτομα αυτά δεν έχουν την ίδια ηλικία και δεν έχουν ως εκ τούτου εκπαιδευτεί, ίδιο χρονικό διάστημα στο ειδικό σχολείο. Συνοπτικά θα αναφέρουμε συνήθη κλινικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν τα άτομα με νοητική υστέρηση. Σε ότι αφορά την πνευματική τους λειτουργία-γνωσιακή συμπεριφορά που συνήθως επηρεάζει και την προσαρμοστική τους λειτουργία(κυρίως όταν το IQ<55), τα επίπεδα, στα άτομα με νοητική υστέρηση ποικίλουν αρκετά. (Με την προσαρμοστική λειτουργία, εννοούμε την αποτελεσματικότητα του ατόμου να ανταποκριθεί στις σταθερές που αναμένονται για την ηλικία του από την πολιτιστική του ομάδα σε τουλάχιστον 2 από τις ακόλουθες περιοχές, επικοινωνία, αυτοεξυπηρέτηση, διαβίωση στο σπίτι, κοινωνικές διαπροσωπικές δεξιότητες, χρήση κοινοτικών πηγών, αυτονομία, σχολικές δραστηριότητες, υγεία και ασφάλεια). Στα άτομα με Ν.Υ. συνήθως παρατηρείται, δυσκολία στη γρήγορη αντίληψη οπτικής, ακουστικής, και άλλης αισθητήριας πληροφορίας και χαμηλός χρόνος αντίδρασης. Ιδιαίτερα αδύνατη μνήμη για τις ομιλίες που ακούν και που οδηγούν σε αδυναμία κατανόησης της ομιλίας. Αδυναμία στην άρθρωση και αδυναμία στην αριθμητική ικανότητα. Τα άτομα με ήπια έως μέτρια ΝΥ, είναι συνήθως φιλικά έως αδιάφορα, παρόλο που μπορούν να παρουσιάσουν ξεσπάσματα απογοήτευσης και θυμού με παράλληλη κυκλοθυμικότητα. Το επίπεδο αυθόρμητης δραστηριότητας τους είναι χαμηλό και έχουν ανάγκη από επιπλέον ενθάρρυνση για να εξερευνήσουν, να πειραματιστούν και να μάθουν. Ειδικότερα το παιδί με σύνδρομο Dοwn μπορεί να παρουσιάσει καλύτερη όραση απ΄ότι ακοή και ομιλία, έτσι μπορεί να του είναι πιο εύκολο να χρησιμοποιεί νοήματα ή ακόμα και να διαβάζει από το να χρησιμοποιεί ορθό λόγο. Μερικά άτομα με σύνδρομο Dοwn εξακολουθούν να αναπτύσσονται νοητικά και μετά την εφηβεία (Smith, Cowie, &Blades:1998) Το πρόγραμμα περιλαμβάνει σειρά αισθητηριακών ασκήσεων, που βρίσκονται σε στενή σχέση α)με την παρατηρητικότητα. β)με τη γλωσσική ανάπτυξη, με στόχο, οι νέες λέξεις, τα ονόματα, τα επίθετα και τα ρήματα που θα μάθει να πλουτίσει το λεξιλόγιό του, το οποίο θα χρησιμοποιήσει με μεγαλύτερη άνεση σε άλλες γλωσσικές δραστηριότητες. γ)με τις πρώτες μαθηματικές εμπειρίες, οι ταξινομήσεις που θα κάνει, οι συγκρίσεις, οι σχέσεις που θα ανακαλύψει είναι μαθηματικές εμπειρίες. δ)με την ψυχοκινητική ανάπτυξη και τέλος, με τη εικαστική αγωγή. Ο Αlain γράφει ότι «η εργασία των χεριών είναι πνευματική εργασία. Το παιδί βυθίζεται με τη θέληση του σε μια εργασία και δουλεύει με όλες του τις δυνάμεις:με τη νοημοσύνη του, με το συναίσθημά του και με τις κινητικές του δυνατότητες. Πιο συγκεκριμένα: Οι ασκήσεις που προτείνονται στο πρόγραμμα, προτρέπουν το παιδί να συγκρίνει, να αναγνωρίσει όμοια αντικείμενα, να εκφρασθεί λεκτικά, να αναπτύξει συνείδηση του σώματός του(μιμούμενο τις κινήσεις που αναπαριστώνται στο ζωγραφικό έργο), να αναπαράγει πρότυπα με πηλό και με πάζλ να αυξήσει την επιδεξιότητα των δακτύλων του, να συνεργαστεί και να επικοινωνήσει με τα άλλα άτομα της ομάδας του. Προϋπόθεση του προγράμματος, η κατανόηση της γλώσσας ως ομιλίας. Διάρκεια προγράμματος: 5ώρες -Παρουσιάστηκαν σε έγχρωμες φωτοτυπίες τα ζωγραφικά έργα: «Το μάζεμα των ελαιών» και το «Μέγα αρτοποιείον» του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ Η επιλογή του οπτικού υλικού έγινε σύμφωνα με τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις, αλλά και σύμφωνα με τις μαθησιακές ικανότητες των παιδιών. (Προηγήθηκε συζήτηση με τους εκπαιδευτές τους)
Σκοπός:
Ανάπτυξη των δυνατοτήτων των μαθητών-Διεύρυνση της αντιληπτικής ικανότητας
Δημιουργίες και δραστηριότητες με αφορμή έργα τέχνης.
Ειδικοί Στόχοι
• Εμπλουτισμός της έκφρασής τους με νέους όρους • Ανάπτυξη δεξιοτήτων, όπως η παρατηρητικότητα, η συγκέντρωση, ο συντονισμός κινήσεων. • Πειραματισμός και μορφοποίηση διάφορων υλικών, με απλές τεχνικές, δημιουργώντας εικαστικά έργα. Καινούργια ερεθίσματα, βιώματα και εμπειρίες. Πρώτη άσκηση (Άσκηση αναγνώρισης-Λεκτικής έκφρασης-Ταύτισης)
-Παρουσιάστηκαν σε έγχρωμες φωτοτυπίες τα έργα: «Το μάζεμα των ελαιών»του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, «Μέγα αρτοποιείον» του Θεόφιλου Χατζημιχαήλ. Η επιλογή του οπτικού υλικού που παρουσιάστηκε στα παιδιά έγινε σύμφωνα με τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις τους (εικόνες από την καθημερινότητα-η ελιά-το ψωμί και δραστηριότητες όπως το μάζεμα; της ελιάς, το φτιάξιμο του ψωμιού) ), αλλά και σύμφωνα με τις μαθησιακές τους ικανότητες.
(Προηγήθηκε συζήτηση με τους εκπαιδευτές τους) Τέθηκαν ερωτήσεις αναγνώρισης, γνωσιολογικού χαρακτήρα και ταύτισης. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Για το έργο «Το μάζεμα των ελαιών» -Η εικόνα που βλέπετε είναι μια φωτογραφία ή ένας πίνακας ζωγραφικής; -Πως λέγεται το δένδρο που βγάζει ελιές; -Τις ελιές τις τρώμε; -Τι χρώμα έχουν οι ελιές; -Που χρησιμοποιούμε το λάδι: -Πόσους ανθρώπους βλέπεται στον πίνακα και τι κάνουν; -Θα θέλατε να μαζεύατε και εσείς ελιές;
Για το έργο «Μέγα αρτοποιείον» -Τι φορά ο φούρναρης; -Πόσους άνδρες και πόσες γυναίκες βλέπετε ; -Πώς τους ξεχωρίζετε; -Τι κάνουν οι άνδρες και τι κάνουν οι γυναίκες; -Τι σχήμα έχουν τα ψωμιά; -Τι κρατά στο χέρι της η γυναίκα; -Τι φτιάχνουμε με το αλεύρι; Σε αυτή την άσκηση παρατηρήθηκε σχετική αδυναμία κατανόησης των ερωτήσεων και ως εκ τούτου, δεν δόθηκαν και οι αναμενόμενες απαντήσεις, αν και βοηθούσαν και οι εκπαιδευτές τους και τέθηκαν πολλές φορές οι ερωτήσεις ακόμα και με άλλα λόγια. Μια ευχάριστη για αυτά τα παιδιά δραστηριότητα αποδείχτηκε η άσκηση αναπαράστασης του πίνακα «Το μάζεμα των ελαιών». Η δραστηριότητα αυτή εντάχτηκε στο πρόγραμμα μιας και τα παιδιά με σύνδρομο Dοwn παρουσιάζουν καλύτερη όραση απ΄ότι ακοή και ομιλία. Σ΄αυτή την άσκηση τα παιδιά αναπαραστούσαν τον τρόπο με τον οποίο τα δύο πρόσωπα απεικονίζονταν στον πίνακα. Στη συνέχεια σε κάθε ένα παιδί, δόθηκαν αντίγραφα των δύο προσώπων και προσπάθησαν να βρουν την αντιστοιχία με το πρόσωπο της έγχρωμης φωτοτυπίας του πίνακα.(άσκηση ταύτισης)
Δεύτερη άσκηση (Άσκηση παρατηρητικότητας, συντονισμένης κίνησης και λεπτής κινητικότητας)
-Η μέρα συνεχίστηκε με μια άλλη εξίσου εποικοδομητική και ψυχαγωγική δραστηριότητα, τη γνωριμία με τον πηλό και τη δημιουργία αντικειμένων από πηλό. Τα παιδιά έπλασαν τον πηλό και έφτιαξαν ελιές, κλαδιά ελιάς και ρηχές γαβάθες με την τεχνική του μακαρονιού, της μπάλας και του φύλλου από πηλό.
Ακολούθως παρατηρώντας από το έργο του Θεόφιλου το «Μέγα αρτοποιείον», έφτιαξαν με πηλό «ψωμιά» σε σχήμα πλεξίδας. Η άσκηση ολοκληρώθηκε με τη δημιουργία «ψωμιών» με το χαραγμένο τετράγωνο πάνω τους. Η δραστηριότητα αυτή ήταν άγνωστη στα παιδιά, γιατί δεν είχαν ως τώρα ασχοληθεί με αυτό το υλικό. Παρ΄όλα αυτά ανταποκρίθηκαν θετικά και συγκριτικά με την άσκηση λεκτικής έκφρασης, έδειξαν μεγαλύτερη προθυμία συμμετοχής και είχαμε καλύτερα αποτελέσματα ως προς τους στόχους που θέσαμε (καλλιέργεια παρατηρητικότητας, συγκέντρωση, συντονισμός κινήσεων). Μάλιστα εξέφρασαν την επιθυμία να ασχολούνται καθημερινά με αυτό το υλικό. Επομένως ο στόχος για ενασχόληση των παιδιών με νέα υλικά όχι μόνο επιτεύχθηκε, αλλά έδωσε και αφορμή για τη μόνιμη ενασχόλησή τους με τον πηλό, σύμφωνα με τα λεγόμενα των εκπαιδευτικών τους. Θα αναφέρουμε ότι για να δουλέψουν τα παιδιά με πηλό, χρειάζεται ο πηλός να έχει μια ορισμένη υγρασία.
Επίσης τοποθετούμε κόλλες χαρτί ή φύλλα πλαστικό στα θρανία πάνω στα οποία τα παιδιά πλάθουν και τέλος τα παιδιά φοράνε ποδιές για να μη λερώνονται.
Τρίτη άσκηση (Άσκηση παρατήρησης και αναγνώρισης με παιγνιώδη τρόπο)
-Τέλος δόθηκε στα παιδιά η άσκηση, να ανασυνθέσουν τις δύο εικόνες του Θεόφιλου σε μορφή πάζλ. Τα παιδιά ανταποκρίθηκαν με ενθουσιασμό και η ανασύνθεση της εικόνας, έγινε σε σχετικά γρήγορο χρόνο.
Συμπεράσματα
Είναι δύσκολο να μετρήσουμε το μέγεθος της αισθητικής ανταπόκρισης. Η ανταπόκριση αυτή δεν ήταν η ίδια για κάθε παιδί, λόγω της διαφορετικότητας του χαρακτήρα, των γνώσεων και των ικανοτήτων του κάθε παιδιού. ¨Όμως μπορούμε να εκφράσουμε κάποιες γενικές παρατηρήσεις όπως, η παρουσίαση εικόνων με έργα λαϊκής τέχνης, προσέλκυσε τα παιδιά και με χαρά και διάθεση συνεργασίας συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Χρειάστηκε αρκετές φορές να επαναλάβουμε τις ερωτήσεις αναγνώρισης, καθώς υπήρχε καινούργιο λεξιλόγιο και δυσκολία στην λεκτική έκφραση. Τα παιδιά ολοκλήρωσαν τις εργασίες που τους δόθηκαν, δημιουργώντας τρισδιάστατα έργα από πηλό. Δεν είχαν προηγούμενη εμπειρία με πηλό. Το υλικό αυτό τους άρεσε και ζήτησαν να εργασθούν με αυτό και την επόμενη μέρα. Με τις δημιουργίες από πηλό ασκήθηκαν προτερήματα όπως η υπομονή και η επιμονή. Αισθάνθηκαν χαρά και συναισθηματική ικανοποίηση από τις πετυχημένες εικαστικές προσπάθειες και διάθεση συμμετοχής σε νέες δραστηριότητες. Παρατηρήθηκε ανταλλαγή απόψεων και πνεύμα συνεργασίας και αλληλοβοήθειας σε δυο κορίτσια με ελαφριά ΝΥ. Ευνοήθηκε η απόκτηση συνηθειών όπως η τακτοποίηση των υλικών και το καθάρισμα της τάξης μετά το τέλος του προγράμματος. Τέλος ενθαρρύνθηκαν η παρατηρητικότητα και η επινοητικότητα και αναπτύχθηκαν στα παιδία το αυτοσυναίσθημα και η αυτοπεποίθηση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ
Ευαγγελίδη Δ. Ε. , «Η Τέχνη του Θεόφιλου» Αγγλοελληνική επιθεώρηση Μαιός !947 Καρβουνάκη-Βαποράκη, Μ., . Εκπαιδευτικά προγράμματα «Νεοελληνική τέχνη για παιδιά δημοτικού». Μουσείο Μπενάκη. Αθήνα.
Καψάλης Α. , Παιδαγωγική ψυχολογία Θες/νίκη:Κυριακίδη, 1998
Κέντρο μελέτης νεότερης κεραμικής. Εκπαιδευτικά προγράμματα. «Στο σπίτι με τα πήλινα». Ίδρυμα οικ. Γ. Ψαροπούλου. Αθήνα
Κυνηγού-Φλάμπουρα Μ. Θεόφιλος;Μαλαματένιος αργαλειός κι ελεφάντινο χτένι, Αθήνα:. Εξάντας, 1979
Κόντογλου Φ. , Η Πονεμένη Ρωμιοσύνη Τομ. Γ Αθήνα. 1963
Ματσαγγούρας Η. , Η Διαθεματικότητα στη σχολική Γνώση, Αθήνα:Γρηγόρη, 2003
Μερακλής Μ. Γ, Ο Σύγχρονος Ελληνικός Λαϊκός πολιτισμός, Αθήνα: Πνευματικό κέντρο Ώρα, 1983
Μιχαλοπούλου-ΔημάκηΕ. , Μορφές δραστηριοτήτων του νηπιαγωγίου, Αθήνα:ΟΕΔΒ, 1986 Οικονομοπούλου Ε. , Τσιριγώτης Θ. , Χατζή Ζ. , «Η ειδική αγωγή και τα προβλήματά της -Για το δικαίωμα στη μόρφωση στον πολιτισμό και την κοινωνική αλλαγή». Αντιτετράδια της εκπαίδευσης. 67. (Άνοιξη 1989).
Παρασκευόπουλος Ι. , Αγωγή του καθυστερημένου παιδιούΑθήνα: ΟΕΔΒ, 1980 Ρήγου, Γαβριελάτου X. , Τσανή, Μ, Παπαντωνάκη Τ. , Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά με ειδικές ανάγκες. «
Ανακαλύπτω γλυπτά σύγχρονης τέχνης με τα χέρια μου»Παιδικό Μουσείο. Αθήνα. Σταμέλου Δ. , Η νεοελληνική λαϊκή τέχνη Αθήνα:Αλκαίος. 1975 Σταύρου Λ. , .
Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του νηπίου και του παιδιού1982 Τσαπακίδου Α. , Κινητικές δεξιότητες. Προγράμματα ανάπτυξης κινητικών δεξιοτήτων σε παιδιά προσχολικής ηλικίας Θες/νικη:. Univ. studio press 1997.
ΦράγκουΧρ. , Ψυχοπαιδαγωγική Αθήνα:Gutenberg1984 Φράγγος, Χ. , Βασικές παιδαγωγικές θέσειςΑθήνα: Gutenberg1985
Ψαράκη-Μπελεσιώτη, Ν. , Λαϊκή τέχνη. Από τις συλλογές του μουσείου Μπενάκη. Τμήμα Εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Μουσείο Μπενάκη Αθήνα. Αφιέρωμα «Φάκελος:Αισθητική Αγωγή»Αθήνα: Η λέσχη των εκπαιδευτικών 10 !995
Arnheim R. H Τέχνη και Οπτική αντίληψη. Πανεπιστημιακές. σημειώσεις Αθήνα:Α. Σ. Κ. Τ 1980
Chapman L Διδακτική της τέχνης Προσεγγίσεις στην καλλιτεχνική αγωγή. Αθήνα:. Νεφέλη. 1993
De Meur, A k. L. Staes. Ψυχοκινητική αγωγή και επανεκπαίδευση. Αθήνα: Δϊπτυχο 1990 Deschamps, J. , et. M. Manciaux. Enfant handicape et l’ ecole. Paris:Flammation. 1981 Dewey, Art as Experience. New York:Μinton, Balch, 1934
Kellogg, R. , . Analyzing Children’s Art. California: Mayfield, 1990
Κουμπέ Φ. , Επιστήμη της Αγωγής Αθήνα: Καστανιώτη, 2002
MacDonald S. The history and philosophy of Art education London: University of London press, 1970
Τζόνσον Β. κ Βέρνερ P. , Οδηγός ανάπτυξης για προβληματικά παιδιά Αθήνα::Καστανιώτη, 2002
Torrance. P. , Education and Creative Potential. Minneapolis. University of Minnesota Press 1963
Ronnen. T. , H γνωστική-εξελικτική θεραπεία στα παιδιά Αθήνα:. Ελληνικά Γράμματα. 1999 Smith, P. , Cowie, H. , Blades, M. , Understanding Children’s Development. Αθήνα:Δίπτυχο, 1988
Zwilling. R. , Essais Therapeutiques. France:UNIΜΑ v. 55
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου