Περιβαλλοντική Εκπαίδευση σε παιδιά με εγκεφαλική παράλυση και σύνδρομο down: μια πρώτη προσέγγιση

Χριστίνα Λάππα, Φιλόλογος, Υπ. Διδάκτωρ Π.Τ.Ε.Α. Θεσσαλίας, e-mail: xristianalappa@yahoo.gr

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι μια διαδικασία που στόχο της έχει να βοηθήσει τα άτομα να αποκτήσουν γνώση του περιβάλλοντος. Κάθε πολίτης ανεξαρτήτου ηλικίας, φύλου, φυλής, οικονομικού status, κοινωνικής κατάστασης, καταγωγής, μορφωτικού επιπέδου και οποιασδήποτε άλλης ιδιαιτερότητας θα μπορούσε να συμμετέχει σε προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Ο στόχος είναι να καταστήσει τα άτομα ικανά και με διάθεση να εργαστούν ατομικά και συλλογικά για την επίτευξη και τη διατήρηση μιας δυναμικής ισορροπίας μεταξύ της ποιότητας ζωής και της ποιότητας του περιβάλλοντος.
Ως γνωστό η περιβαλλοντική εκπαίδευση περιλαμβάνει τους εξής θεματικούς τομείς: - Το φυσικό περιβάλλον και τη μελέτη της φύσης. Σήμερα, πιστεύεται ότι η επαφή και η άμεση σχέση με τη φύση λειτουργεί καταλυτικά στην ευαισθησία προς το περιβάλλον, στην ισορροπία και την υγεία των ατόμων. - Το ανθρωπογενές και κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον. Είναι πλέον παραδεκτό ότι για να μπορέσουν τα άτομα να έχουν θετική στάση απέναντι στο περιβάλλον, πρέπει να γνωρίσουν όχι μόνο το φυσικό κόσμο μέσα στον οποίο ζουν, αλλά και το κοινωνικό με την επικρατούσα αισθητική και τις υπάρχουσες πολιτισμικές αξίες.
Η παρούσα διατριβή ασχολείται με το πώς μια παρέμβαση περιβαλλοντικής εκπαίδευσης θα επιδράσει σε μια ιδιαίτερη ομάδα παιδιών με εγκεφαλική παράλυση, με σύνδρομο Down και συνοδά προβλήματα.
Μια ευρεία κατηγορία ατόμων που ανήκουν στην κατηγορία των ατόμων που δεν ανταποκρίνονται στα μοντέλα της «κανονικότητας» και τα οποία παλιότερα αποκαλούνταν αποκλίνοντα, είναι και τα άτομα που ανήκουν στην κατηγορία που προσδιορίζεται με τον όρο «άτομα με ειδικές ανάγκες».
Η κοινωνική θέση των ατόμων με ειδικές ανάγκες προσδιορίζεται κυρίως από τη θέση που τα άτομα αυτά έχουν στο ευρύτερο παιδαγωγικό σύστημα μιας κοινωνίας, το οποίο τείνει στην εδραίωση και αναπαραγωγή της εκάστοτε κοινωνικής πραγματικότητας. Η αγωγή που παρέχεται στα άτομα αυτά έχει επικρατήσει να αποκαλείται ειδική αγωγή.
Η φιλοσοφία που διαμορφώθηκε για τα άτομα με ειδικές ανάγκες επικράτησε να είναι η ένταξή τους στις σχολικές μονάδες, καθώς η κοινωνία των σχολείων και η ομάδα των σχολικών τάξεων αποτελούν το πρώτο πλαίσιο κοινωνικοποίησης στην ευρύτερη κοινωνία. Φυσικά, ένας μεγάλος αριθμός ατόμων με ειδικές ανάγκες χρειάζονται πιο εξειδικευμένα πλαίσια και θεραπείες, για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Τα πιο λειτουργικά από αυτά θα μπορέσουν να ενταχθούν αργότερα στο κανονικό σχολικό πλαίσιο. Μάλιστα, όσο πιο νωρίς λαμβάνουν ειδική παρέμβαση τόσο και οι πιθανότητες της επιχειρούμενης προσπάθειας είναι μεγαλύτερες για την επίτευξη του βασικού στόχου που είναι η ενσωμάτωση.
Αν και ο τομέας του περιβάλλοντος επίσημα δεν έχει ασχοληθεί με το νευραλγικό χώρο των ατόμων με ειδικές ανάγκες, πιστεύεται πως μια τέτοια προσέγγιση θα είχε ευεργετικά αποτελέσματα τόσο για τα προαναφερόμενα άτομα όσο και για την ευρύτερη κοινωνία. Κι αυτό, γιατί μέσω της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης είναι δυνατό να διαπαιδαγωγηθούν οι μαθητές κάθε δυνατότητας με τις αρχές της ανεκτικότητας και του σεβασμού της διαφορετικότητας. Κι αυτό επιτυγχάνεται μέσα από τη συνεργασία και την αλληλεγγύη στην ομάδα. Έτσι, θα εκλείψουν στοιχεία, όπως είναι ο ατομικισμός και ο ανταγωνισμός, καθώς τα παιδιά θα ανταλλάσσουν απόψεις εντός της ομάδας, θα διατυπώνουν τις τυχόν διαφωνίες τους και θα δρουν από κοινού σε όσα έχουν συμφωνήσει. Με αυτόν τον τρόπο θα επιτευχθεί η σύσφιξη των σχέσεων σ’ ένα κοινωνικό περιβάλλον που σήμερα χαρακτηρίζεται ως απομονωμένο.
Η ελπίδα είναι ότι μέσα από την επαφή με τη φύση τα άτομα με ειδικές ανάγκες εκτός από τη χαρά της δημιουργικότητας που θα νιώσουν ασχολούμενα με το περιβάλλον, θα βιώσουν πρωτόγνωρα συναισθήματα, θα ωριμάσουν ψυχολογικά ανακαλύπτοντας «κρυμμένες» δεξιότητες που διέθεταν. Αυτό θα ενισχύσει την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμησή τους και θα τους δώσει τα απαραίτητα ερεθίσματα και πιθανόν τα εχέγγυα για περαιτέρω επαγγελματική επιλογή κι εξέλιξη.
Η σχεδιαζόμενη παρέμβαση περιβαλλοντικής εκπαίδευσης λαμβάνει χώρα στo Ειδικό Δημοτικό Σχολείο Αγριάς Βόλου και στις Άσπρες Πεταλούδες, ίδρυμα που φιλοξενεί ενήλικες με σύνδρομο Down και καθυστερήσεις.
Η εγκεφαλική παράλυση (ΕΠ) είναι ένα από τα συχνότερα συγγενή (ή επίκτητα) νευρολογικά προβλήματα. Δεν αποτελεί ενιαία κλινική εικόνα αλλά ένα σύνολο συμπτωμάτων. Αφορά στον εγκέφαλο του παιδιού κι εκφράζεται με κινητικό έλλειμμα που μπορεί να συνοδεύεται και από διανοητικό ή άλλο έλλειμμα. Ανάλογα με τη σοβαρότητα και την έκταση της βλάβης του εγκεφάλου μπορεί να προκαλέσει από ελαφρά έως μείζονα αναπηρία.
Το σύνδρομο Down είναι μια γενετική ασθένεια που οφείλεται σε ελάττωμα του χρωματοσώματος 21 (τρισωμία 21) κι έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά να γεννώνται με χαρακτηριστική φυσιογνωμία (μογγολισμός) και καρδιακά προβλήματα, όπως και διαφόρων βαθμίδων νοητικής υστέρησης.
Στο Ειδικό Δημοτικό Σχολείο Αγριάς και στις Άσπρες Πεταλούδες γρήγορη ήταν η διαπίστωση πως, τα παιδιά, ενώ είχαν λόγο που τους επέτρεπε να συνομιλούν, δε συζητούσαν μεταξύ τους. Περαιτέρω, όταν οι ενήλικοι ξεκινούσαν μια συζήτηση τα παιδιά την άκουγαν, συμφωνούσαν, αλλά δεν τη συνέχιζαν μεταξύ τους και δεν μπορούσαν να συμμετέχουν στη συζήτηση. Ο σκοπός αυτής της μελέτης είναι να διδάξει στους μαθητές με εγκεφαλική παράλυση και σύνδρομο Down ικανότητες που θα τους επιτρέπουν να συμμετέχουν σε παρατεταμένες συνομιλίες με τους συνομήλικους τους, να εκφράζουν μεταξύ τους συναισθήματα και ταυτόχρονα να αναπτύξουν και να ανταλλάσσουν τις γνώσεις τους όσον αφορά το περιβάλλον και τη ζωή του ανθρώπου μέσα σ’ αυτό.
Σ’ αυτήν την έρευνα συμμετέχουν επτά παιδιά από το Ειδικό Δημοτικό από 9 έως 14 χρόνων με διάγνωση εγκεφαλική παράλυση και νοητική υστέρηση και επτά νεαροί ενήλικες από τις Άσπρες Πεταλούδες με σύνδρομο Down. Στο πιλοτικό μέρος της έρευνας έλαβαν χώρα τρεις εξορμήσεις σε φυσικού χώρους(περίπατος στη θάλασσα, στο θερμοκήπιο κι επίσκεψη σε στάνη) και διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά, ενώ απόλαυσαν την επαφή τόσο με τη φύση όσο και με τα ζώα ελάχιστα πράγματα γνώριζαν γύρω από το περιβάλλον και οι ανταλλαγές που είχαν μεταξύ τους ήταν ελάχιστες έως μηδαμινές.
Για τους παραπάνω λόγους σχεδιάστηκε η παρακάτω παρέμβαση. Ορίστηκαν ορισμένα θέματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και αυτά θα παρουσιαστούν διαδοχικά στα παιδιά, καταγράφοντας τις ανταλλαγές τους μετά την παρουσίαση του κάθε θέματος. Έπειτα, θα δοθούν πληροφορίες και γνώσεις διαδοχικά σε κάθε θέμα και ύστερα θα καταγραφούν εκ νέου οι ανταλλαγές τους μετά την εκπαίδευση του κάθε θέματος. Οι ανταλλαγές πριν και μετά την εκπαίδευση θα συγκριθούν για συχνότητα, αριθμό και περιεχόμενο.
Ο στόχος, λοιπόν, της μελέτης είναι διττός: αφενός να βοηθήσει τα συγκεκριμένα παιδιά να αποκτήσουν ένα σύνολο γνώσεων απαραίτητων για την κατανόηση του περιβάλλοντος, των προβλημάτων τα οποία υπάρχουν και το ρόλο του ανθρώπινου παράγοντα και αφετέρου ν’ αυξηθούν οι ανταλλαγές μεταξύ τους, γεγονός που θα επιτρέψει την περαιτέρω κοινωνικοποίησή τους, καθώς θα γίνουν πιο ενεργά μέλη της κοινωνίας τους.
Πιστεύουμε ότι τα αποτελέσματα της παραπάνω παρέμβασης θα είναι θετικά για όλα τα άτομα με ειδικές ανάγκες, καθώς οι βασικές γνώσεις που θα αποκτήσουν γύρω από το περιβάλλον μπορεί να τα καταστήσουν ικανά για μια πιο αυτόνομη ζωή και μια μελλοντική δημιουργική απασχόληση.